MỞ ĐẦU
1. Đặt vấn đề
Cây cao su (Hevea brasiliensis) thuộc Họ thầu dầu (Euphorbiaceae), Bộ ba mảnh vỏ (Euphorbiales) là một cây công nghiệp có nguồn gốc ở lưu vực sông Amazone (Nam Mỹ), được trồng phổ biến trên quy mô lớn tại Đông Nam Châu Á và miền nhiệt đới Châu Phi từ năm 1876 [9].
Cây cao su được du nhập vào Việt Nam từ năm 1897. Hiện nay, cây cao su đang chiếm một vị trí quan trọng trong nền kinh tế quốc dân, góp phần đáng kể cho phát triển công nghiệp trong nước và là mặt hàng xuất khẩu có giá trị kinh tế chiến lược của Việt Nam [9].
Cây cao su (Hevea brasiliensis) với sản phẩm chính là mù, được dùng làm nguồn nguyên liệu cho nhiều ngành công nghiệp quan trọng, đặc biệt là ngành giao thông vận tải. Ngoài ra, cây cao su còn cho các sản phẩm khác cũng có công dụng không kém phần quan trọng như gỗ, dầu hạt. Cây cao su còn có tác dụng bảo vệ môi trường, cải thiện vấn đề kinh tế xã hội nhất là ở các vùng Tây Nguyên, Trung du miền núi [9].
Trong lịch sử hơn một thế kỷ phát triển, công tác cải tiến giống cao su đóng góp một vai trò quan trọng, đã nâng dần năng suất cao su ban đầu từ 500 kg/ha khi trồng bằng hạt, đến nay năng suất đã tăng lên 4 – 6 lần với những dòng vô tính được lai tạo và chọn lọc [21]. Ngoài ra công tác giống cũng đã hướng tới mục tiêu đa dạng hóa sản phẩm (mủ – gỗ) và mở rộng địa bàn phát triển.
Diện tích trồng cao su ở nước ta đến năm 2009 đạt 674.200 ha với sản lượng đạt khoảng 723.700 tấn mủ khô. Trong đó, diện tích và sản lượng ở vùng phi truyền thống như Tây Nguyên và Duyên Hải Miền Trung đang tăng nhanh, chiếm khoảng 30% tổng diện tích. Để phát triển diện tích trồng cao su đáp ứng nhu cầu nguyên liệu phục vụ sản xuất và xuất khẩu, Chính phủ có chủ trương đưa diện tích cao su lên 800.000 ha vào năm 2020. Định hướng quy hoạch cao su được tập trung ở 5 vùng chính: vùng Đông Nam Bộ, vùng Tây Nguyên, vùng Duyên Hải Nam Trung Bộ, vùng Bắc Trung Bộ và các tỉnh vùng Tây Bắc [4].
Tây Nguyên đã trở thành vùng trọng điểm phát triển cao su của cả nước. Tuy nhiên, bên cạnh những yếu tố thuận lợi như quỹ đất cho phát triển cây công nghiệp còn nhiều, phần lớn là đất đỏ Bazan giàu dinh dưỡng, còn có nhiều yếu tố hạn chế tới sự phát triển của cao su như: cao trình cao, địa hình phức tạp và có mùa khô kéo dài, lượng bốc thoát hơi nước trong mùa khô lớn và gió mạnh thường xuyên, đã làm hạn chế tới khả năng sinh trưởng, năng suất và mức độ chống chịu bệnh của nhiều dòng vô tính cao su. Vì vậy, yêu cầu cấp thiết đang được đặt ra là phải chọn những dòng vô tính cao su thích hợp cho vùng sinh thái Tây Nguyên, đồng thời phải đáp ứng được yêu cầu của sản xuất là có khả năng sinh trưởng khỏe, sản lượng cao sớm ổn định, chống chịu bệnh tốt và có các đặc tính sinh lí mù phù hợp với xu hướng khai thác hiện đại có sử dụng chất kích thích mủ, để giảm tối đa công lao động. Mặt khác, các đặc tính công nghệ mủ cao su cũng được chú trọng hơn, nhằm thỏa mãn yêu cầu của các nhà tiêu dùng.
Xuất phát từ điều kiện thực tế và yêu cầu của sản xuất tại Tây Nguyên, là cần có cơ cấu bộ giống cao su địa phương hóa tiến bộ có thể đáp ứng được các yêu cầu: rút ngắn thời gian kiến thiết cơ bản, tăng năng suất mủ và có khả năng chống chịu bệnh có thể chấp nhận được. Vì vậy, chúng tôi kế thừa các số liệu nghiên cứu trước đây và theo dõi một số chỉ tiêu nhằm chọn lọc được những dòng vô tính cao su thích hợp cho vùng sinh thái Tây Nguyên. Để góp phần giải quyết vấn đề nêu trên chúng tôi đã tiến hành nghiên cứu đề tài. “Nghiên cứu đặc điểm sinh trưởng, năng suất và chất lượng mũ của một số dòng vô tính cao su trên vùng đất đỏ tại Gia Lai và Đắk Lắk”.
2. Mục đích của đề tài
Trên cơ sở xác định và đánh giá một số yếu tố tự nhiên, nghiên cứu một số đặc điểm sinh trưởng, sản lượng mù, đặc tính sinh lý mủ, đặc tính công nghệ mủ của 07 dòng vô tính cao su ở vùng đất đỏ Gia Lai và Đắk Lắk nhằm đóng góp cơ sở lý luận và thực tiễn cho việc xây dựng và khuyến cáo bộ giống cao su đã được địa phương hóa ở Tây Nguyên.
3. Mục tiêu của đề tài
Xác định được các yếu tố khí hậu và đất đai ảnh hưởng đến khả năng sinh trưởng, sản lượng mủ, đặc tính sinh lý mủ, đặc tính công nghệ mủ của 07 dòng cao su vô tính tại Gia Lai và Đắk Lắk.
Tuyển chọn được một số dòng cao su vô tính có triển vọng tại các địa điểm nghiên cứu.
4. Giới hạn nghiên cứu
Bốn vườn chung tuyển giống cao su ở các huyện Mang Yang, Chư Sê, Chư Prông thuộc tỉnh Gia Lai và huyện Ea H’Leo thuộc tỉnh Đắk Lắk.
