MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Cà phê là một mặt hàng thương mại quan trọng ở trên thị trường quốc tế, mặt hàng cà phê chỉ đứng sau sản phẩm dầu mỏ. Theo báo cáo mới nhất của ICO, sản lượng cà phê xuất khẩu toàn thế giới dao động lên xuống trong phạm vi khá rộng, đã tăng từ 116,2 triệu bao năm 2007 lên 134,16 triệu bao năm 2008 (tăng 15,4%).
Ở Việt Nam cà phê là một trong những cây trồng chủ lực với kim ngạch xuất khẩu từ 1,8 – 2 tỷ USD. Việc phát triển cây cà phê đã giải quyết việc làm và tạo thu nhập cao cho nông dân trồng cà phê. Hiện nay cà phê là nông sản xuất khẩu có giá trị kinh tế lớn, chỉ đứng sau lúa gạo và có tốc độ phát triển nhanh. Từ chỗ sản lượng và giá trị xuất khẩu không đáng kể trước năm 1975, sau hơn 30 năm phát triển Việt Nam là nước xuất khẩu đứng thứ 2 thế giới và đứng thứ nhất thế giới về xuất khẩu cà phê vối.
Trên 90% diện tích cà phê Việt Nam tập trung ở Tây Nguyên, trong đó Đăk Lăk là tỉnh có diện tích cà phê lớn nhất cả nước. Đến năm 2010, Đăk Lăk có 190.765 ha cà phê, với năng suất bình quân trên 22 tạ nhân/ha (gấp 3 lần năng suất bình quân thế giới). Mặc dù có năng suất cao nhất thế giới nhưng ngành cà phê Đăk Lăk đang đối đầu với thách thức to lớn là sự mất cân bằng về nước tưới cho cây cà phê trong mùa khô. Toàn tỉnh Đăk Lăk có 642 công trình tưới với công suất thiết kế 91.324 ha và thực tế tưới được 72.555 ha, trong đó tưới cho cà phê 46.163 ha đạt khoảng 25% diện tích cà phê và trên 75% diện tích còn lại phải sửdụng các nguồn nước khác. Tiết kiệm nước tưới cho cây cà phê là mối quan tâm hàng đầu trong chiến lược phát triển bền vững ngành cà phê Đăk Lăk.
Do bị chi phối bởi vị trí địa lý và ảnh hưởng của gió mùa, khí hậu ở Đăk Lăk có mùa khô kéo dài từ tháng 11 đến tháng 4 năm sau, lượng mưa trong thời kỳ này chiếm từ 12 – 16% tổng lượng mưa cả năm. Cà phê là cây lâu năm nhưng có bộ rễ ăn tương đối nông (trên 80% bộ rễ phân bố ở tấng đất từ 0 – 30cm) và khả năng chịu hạn kém. Vì vậy cây cà phê ở Đăk Lăk cần phải tưới bổ sung trong mùa khô. Mùa khô kéo dài và rõ rệt, khi được tưới nước là điều kiện lý tưởng để cây cà phê có thể hình thành năng suất cao do mùa khô có tác dụng thúc đẩy quá trình phân hóa mầm hoa, là tiền đề để có năng suất cao.
Tưới nước trở thành một biện pháp kỹ thuật có tính quyết định đến năng suất cà phê ở khu vực này và nông dân có xu hướng sử dụng một lượng nước tưới cao, vượt quá mức yêu cầu của cây cà phê. Trong sản xuất cà phê ở Đăk Lăk, các kỹ thuật tưới thường được sử dụng là kỹ thuật tưới phun mưa, kỹ thuật tưới gốc. Riêng kỹ thuật tưới nhỏ giọt được đánh giá cao về khả năng tiết kiệm nước nhưng lại không phù hợp với yêu cầu trong giai đoạn nở hoa nên ảnh hưởng đến năng suất cà phê và cho đến nay kỹ thuật này chưa được sử dụng trong sản xuất cà phê ở Đăk Lăk.
Trên cơ sở cải tiến và khắc phục những nhược điểm của các kỹ thuật tưới hiện nay. Kỹ thuật tưới tiết kiệm nước có nhiều ưu điểm là nước tưới được kiểm soát và phân phối trực tiếp đến từng cây nên hầu như không có tổn thất và bảo đảm chất lượng tưới cao, lượng nước tưới được điều chỉnh dễ dàng và bảo đảm đáp ứng yêu cầu nước để giúp cây cà phê nở hoa tập trung.
Ngoài ra, kỹ thuật tưới tiết kiệm nước cho phép cung cấp chất dinh dưỡng đến trực tiếp vào vùng hoạt động của bộ rễ thông qua nước được dẫn trong hệ thống đường ống lắp đặt sẵn có tác dụng hạn chế tổn thất do bay hơi, rửa trôi, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng phân bón, tiết kiệm chi phí đầu vào trong sản xuất cà phê ở Đăk Lăk.
Từ những lý do trên việc thực hiện đề tài “Nghiên cứu kỹ thuật tưới tiết kiệm nước và bón phân qua nước cho cây cà phê vối kinh doanh tại Đăk Lăk” là hết sức cần thiết và cấp bách.
2. Mục tiêu của đề tài
Mục tiêu tổng quát
Nghiên cứu kỹ thuật tưới tiết kiệm nước kết hợp bón phân qua nước cho cây cà phê nhằm tiết kiệm nước tưới, giảm chi phí đầu vào, hạn chế quá trình xói mòn, rửa trôi, cung cấp dinh dưỡng nuôi cây trực tiếp vào vùng rễ và nâng cao hiệu quả sử dụng phân bón.
Mục tiêu cụ thể
Xác định một số thông số kỹ thuật làm cơ sở xây dựng chế độ tưới phù hợp cho cây cà phê ở Đăk Lăk nhằm tiết kiệm lượng nước tưới, lượng phân bón, nâng cao hiệu hiệu quả sử dụng phân bón và giảm công lao động trong sản xuất cà phê.
3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
Hiện nay tại Tây Nguyên chưa có công trình nghiên cứu tưới tiết kiệm nước và bón phân qua nước cho cây cà phê, do đó đề tài sẽ đóng góp cơ sở lý luận cho việc tưới nước.
Áp dụng một kỹ thuật tiên tiến (tiết kiệm nước, bón phân qua nước) nhưng lại sử dụng công cụ và thiết bị do Việt Nam sản xuất, giá thành rẻ nên phù hợp với điều kiện kinh tế của nông dân và có thể áp dụng rộng rãi trong sản xuất cà phê ở Tây Nguyên nói chung và Đăk Lăk nói riêng.
4. Giới hạn của đề tài
Kỹ thuật tưới tiết kiệm nước là kỹ thuật tưới mới, được cải tiến trên cơ sở của kỹ thuật tưới nhỏ giọt đã được nghiên cứu và áp dụng thành công cho nhiều loại cây trồng trên nhiều vùng sinh thái khác nhau.
Trong khuôn khổ của đề tài, chúng tôi thăm dò ảnh hưởng của lượng nước tưới và lượng phân bón bằng 70, 80% của sản sản xuất đến tình hình ra hoa, đậu quả và năng suất cà phê giai đoạn kinh doanh.
Vì lý do khách quan, trong vụ tưới năm 2010, các thí nghiệm tưới được bố trí sau khi vườn cây đã tưới 2 lần bằng kỹ thuật tưới gốc.
