MỞ ĐẦU – GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI
Bời lời là loài cây được khai thác lấy vỏ làm chất kết dính. Có giả thiết cho rằng, Bời lời được làm chất kết dích trong việc tạo gạch xây dựng các các công trình cổ trước kia của người Chăm; ngày nay Bời lời được khai thác vỏ làm chất kết dính trong việc làm nhang, làm ván ép…. Theo người dân hay gọi, thì ở tỉnh Gia Lai có hai loài Bời lời là Bời Lời trắng và Bời Lời đỏ. Trong 2 loài cây này thì cây Bời lời đỏ được trồng, được khai thác nhiều hơn, giá thu mua cũng cao hơn vì vỏ dày hơn, chất nhớt nhiều hơn…
Trước kia, Bời lời được khai thác trong rừng tự nhiên, ngày nay Bời lời được trồng nhiều dưới dạng quy mô vườn hộ, vườn rừng ở nhiều huyện trên địa bàn tỉnh Gia Lai. Đây cũng là loài cây được gây trồng mạnh vì nhanh cho thu hoạch, ngoài vỏ thân là sản phẩm thu hoạch chính thì các sản phẩm phụ khác cũng được tận thu triệt để: vỏ cành, lá cũng được thu mua, thân sau khi bóc vỏ cũng được bán làm vật liệu xây dựng. Sau khi khai thác, gốc cây tái sinh chồi mạnh nên sau khi trồng thì sau vài luân kỳ khai thác nữa mới phải trồng lại.
Mặc dù là loài cây đa dụng, có chu kỳ sinh trưởng và phát triển nhanh, sản phẩm có giá bán cao trên thị trường, nên Bời lời đỏ được coi là cây “làm giàu” của người bản địa vì trồng đơn giản, sản phẩm có thể bán bất cứ ở độ tuổi nào, bất cứ lúc nào trong năm và có thể trồng dưới nhiều hình thức khác nhau: trồng thuần, trồng xen, trồng nông lâm kết hợp… nhưng các tài liệu nghiên cứu về cây Bời lời nói chung cũng như cây Bời lời đỏ nói riêng còn rất ít, ngoài tài liệu điều tra mô tả về hình thái, sinh thái, giá trị sử dụng… trong một số tài liệu thì những nghiên cứu sâu về sinh trưởng, hiệu quả kinh tế, hiệu quả môi trường… của loài cây này thì còn rất hạn chế.
Việc trồng và khai thác loài cây này đều xuất phát từ tự phát của người dân và nhu cầu thị trường, do đó việc đánh giá sinh trưởng và hiệu quả kinh tế của một số phương thức trồng Bời lời đỏ là vấn đề cần thiết nhằm đưa ra những khuyến cáo, làm tài liệu tham khảo cho người dân trong việc gây trồng loài cây này.
Theo số liệu thống kê chưa đầy đủ cho đến nay trên toàn địa bàn tỉnh Gia Lai, tổng diện tích trồng Bời lời đỏ lên đến 4.000 ha, chủ yếu tập trung ở các huyện Mang Yang (1.500ha), Chư Păh (1.000ha), Ia Grai (500ha), thành phố Pleiku (500ha) còn lại có ít ở các huyện: Kbang, Chư Prông, Chư Pưh. Tuy nhiên tùy theo điều kiện đất đai, tiểu khí hậu và đặc điểm nguồn lực nông hộ, trình độ canh tác khác nhau mà hiện tại Bời lời được gây trồng với nhiều phương thức khác nhau, có trồng thuần, trồng Nông lâm kết hợp xen cây nông nghiệp ngắn ngày, xen với vườn cây công nghiệp như cà phê, tiêu… với các hệ thống biện pháp kỹ thuật gây trồng khác nhau, mức đầu tư và trình độ thâm canh khác nhau do vậy dẫn đến các vườn cây Bời lời có tình hình sinh trưởng, hiệu quả kinh tế xã hội và tác động môi trường khác nhau.
Được sự nhất trí của cơ sở đào tạo là trường Đại học Tây Nguyên, Phòng Đào tạo Sau đại học và giảng viên hướng dẫn, chúng tôi thực hiện luận văn cuối khóa với tên đề tài “Đánh giá sinh trưởng và hiệu quả kinh tế của một số mo hình trồng Bời lời đỏ (Litsea glutinosa Roxb) tại một số huyện ở Gia Lai”. Thực hiện đề tài với mục đích kết hợp làm luận văn cuối khóa để nghiên cứu, giải quyết một vấn đề có tính thực tiễn của địa phương, qua nghiên cứu để đánh giá tình hình sinh trưởng và hiệu quả kinh tế của các phương thức trồng Bời lời khác nhau tại 3 địa phương đại diện, từ đó đề xuất các giải pháp về mặt kinh tế kỹ thuật và chính sách, góp phần nâng cao hiệu quả canh tác cây Bời lời đỏ – một loài cây rừng bản địa của địa phương, trong việc phát triển kinh tế xã hội, cải thiện đời sống người dân và góp phần nâng cao hiệu quả môi trường nhờ gia tăng độ che phủ của rừng trồng Bời lời.
