Luận án tiến sĩ chuyên ngành Ngôn ngữ Việt Nam
Tên luận án: Lịch sự trong phỏng vấn báo chí
Những kết luận mới của luận án
Lấy tư liệu khảo sát là các cuộc phỏng vấn trên báo Tiền phong và báo điện tử Dân trí và Vnexpress, luận án đã cung cấp một cái nhìn tổng quát về sự biểu hiện của lịch sự trong giao tiếp phỏng vấn báo chí.
Ở góc độ hành động ngôn từ, hành động chủ đạo trong phỏng vấn là hành động hỏi. Có sự tương quan mật thiết giữa chức năng ngữ dụng của hành động hỏi, đề tài hỏi và cách thức phát triển đề tài hỏi đến mức độ lịch sự của phát ngôn. Mức độ áp đặt lên thể diện cao nhất khi nhà báo yêu cầu đối tượng phỏng vấn xác nhận thông tin với cấu trúc hỏi đóng, kết hợp với đề tài hỏi đề cập đến những vấn đề quá riêng tư hay làm ảnh hưởng đến uy tín, danh dự của người được phỏng vấn. Các hành động ngôn từ phụ thuộc đi kèm hành động hỏi có tác dụng tăng cường hay giảm nhẹ mức độ lịch sự là khen và chê. Hành động khen và chê đều xuất hiện nhiều hơn trong nhóm phỏng vấn chân dung, đối tượng phỏng vấn là văn nghệ sĩ. Trong phỏng vấn, khen, chê không phải mục đích chính trong chiến lược hỏi của nhà báo mà chủ yếu là biện pháp phụ trợ cho hành động hỏi, nhằm gia tăng sự hứng thú cho đối tượng phỏng vấn hay “khiêu khích” đối tượng phỏng vấn để họ đưa ra những thông tin có giá trị, lật đi lật lại vấn đề đang truy vấn.
Ở góc độ từ ngữ, các yếu tố góp phần gia tăng hay giảm nhẹ tính lịch sự bao gồm từ xưng hô, nhóm từ ngữ tình thái (biểu thức rào đón, tiểu từ tình thái, từ ngữ mang sắc thái tích cực và tiêu cực). Xưng hô trong phỏng vấn đa phần chuẩn mực, phù hợp với tính nghi thức của các cuộc thoại phỏng vấn. Tình trạng xưng hô không phù hợp như xưng hô trống không vẫn tồn tại tuy nhiên không phổ biến. Việc kết hợp các từ ngữ tình thái theo hướng tích cực hay tiêu cực có ảnh hưởng đến mức độ đe dọa thể diện của phát ngôn. Khi phỏng vấn đối tượng là quan chức, các từ ngữ sử dụng thường mang sắc thái trung hoà. Ngược lại, với văn nghệ sĩ và các đối tượng khác, xu hướng sử dụng từ ngữ có vẻ linh hoạt và có phần suồng sã, cởi mở hơn. Đôi khi sự lạm dụng nhóm từ ngữ này gây ảnh hưởng xấu đến tính lịch sự của phát ngôn.
