Luận án tiến sĩ chuyên ngành Kinh tế phát triển
Tên luận án: Phát triển nông nghiệp Việt Nam theo hướng kinh tế xanh
Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu
Trong những năm gần đây, trước những thách thức toàn cầu liên quan đến tình trạng suy thoái môi trường và biến đổi khí hậu đã gây ra nhiều tác động nghiêm trọng đến kinh tế – xã hội thì kinh tế xanh mở ra một hướng tiếp cận mới cho các quốc gia nhằm đạt được mục tiêu phát triển bền vững. Đây là mô hình phát triển mới giúp giảm phát thải khí nhà kính, góp phần giảm nhẹ tác động tiêu cực của biến đổi khí hậu, nâng cao chất lượng môi trường, thay đổi cơ cấu sản xuất và tiêu dùng theo hướng bền vững, mang lại hiệu quả kinh tế cao, cải thiện đời sống của con người. Trong bối cảnh Việt Nam hiện nay thì tái cấu trúc nền kinh tế đang được đặt ra như một nhiệm vụ cấp bách. Việt Nam đã và đang phải trả giá rất đắt cho những tác hại mà suy giảm tài nguyên, ô nhiễm môi trường do nền kinh tế nâu gây ra. Điều này cho thấy việc lựa chọn nền kinh tế xanh là phương án tối ưu cho sự phát triển bền vững, xóa đói giảm nghèo tại Việt Nam.
Nông nghiệp là một trong những ngành kinh tế trọng yếu của nền kinh tế Việt Nam. Đến nay, nông nghiệp Việt Nam đã có những bước tiến khá dài, đạt được rất nhiều thành tựu như: giá trị sản lượng tăng bình quân 3,68% cả giai đoạn 2011-2015, kim ngạch xuất khẩu nông sản đạt trên 30 tỉ USD (năm 2014) và Việt Nam trở thành nước xuất khẩu nông sản lớn trên thế giới với 10 loại nông sản xuất khẩu đạt kim ngạch hơn 1 tỉ USD/năm (gồm gạo, cà phê, cao su, điều, tiêu, sắn, rau quả, tôm, cá tra, lâm sản) [52], chuyển dịch cơ cấu theo hướng tích cực, đa dạng hóa sản phẩm, nhiều mặt hàng có sức cạnh tranh cao, chiếm vị thế quan trọng trên thị trường quốc tế (ví dụ như Việt Nam hiện đang đứng đầu thế giới về xuất khẩu hạt tiêu, hạt điều; đứng thứ hai về xuất khẩu gạo, cà phê; cao su đứng thứ 4; thủy sản đứng thứ 5; chè đứng thứ 7…) [53], tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu. Nông nghiệp Việt Nam đã góp phần xóa đói giảm nghèo, nâng cao cuộc sống của người dân và ổn định kinh tế, đảm bảo an ninh lương thực.
Tuy nhiên, phát triển nông nghiệp Việt Nam giai đoạn vừa qua thực chất là “nâu” vì nông nghiệp Việt Nam vẫn chú trọng tăng về lượng, chất lượng tăng trưởng không cao; khai thác quá nhiều tài nguyên; năng suất lao động trong nông nghiệp
thấp, việc làm thiếu ổn định; lạm dụng hóa chất, phân bón hóa học trong quá trình sản xuất và tiêu thụ các sản phẩm nông nghiệp đã và đang gây ra những tác động xấu làm ô nhiễm tới môi trường, làm suy thoái các nguồn tài nguyên, suy thoái các hệ sinh thái, suy giảm đa dạng sinh học, nhiều sản phẩm không bảo đảm chất lượng vệ sinh an toàn thực phẩm. Vì thế, dẫn tới một số sản phẩm nông nghiệp của Việt Nam có giá trị và khả năng cạnh tranh thấp, mất dần thị trường cả trong và ngoài nước, ảnh hưởng xấu đến sức khoẻ người tiêu dùng, ảnh hưởng không tốt đến thế hệ mai sau và đến phát triển nền nông nghiệp sau này. Trong khi nhu cầu của con người hiện nay ngày càng hướng tới việc tiêu dùng các sản phẩm nông nghiệp sạch, chất lượng cao, đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm, tốt cho sức khỏe đồng thời bảo vệ môi trường.
Do đó, vấn đề đặt ra ở đây là phải nghiên cứu và phát triển đổi mới mô hình tăng trưởng phát triển nông nghiệp theo hướng kinh tế xanh nhằm không những hạn chế những tác động xấu của biến đổi khí hậu, giảm phát thải khí nhà kính mà còn thay đổi cơ cấu sản xuất nông nghiệp và tiêu dùng theo hướng bền vững, nâng cao chất lượng tăng trưởng, đảm bảo an toàn sức khỏe con người. Đứng trước bối cảnh như vậy, việc đổi mới mô hình tăng trưởng hiện nay từ mô hình tăng trưởng phát triển theo chiều rộng, chủ yếu dựa vào vốn, khai thác tài nguyên, lao động giá rẻ, sang mô hình tăng trưởng theo chiều sâu, chủ yếu tăng cường áp dụng tiến bộ khoa học, công nghệ, nguồn nhân lực chất lượng cao, nâng cao năng suất lao động và chất lượng sản phẩm, và thực hiện mục tiêu phát triển bền vững là hoàn toàn cần thiết. Vậy thì tại sao chúng ta lại không xây dựng nền nông nghiệp Việt Nam theo hướng kinh tế xanh nhằm hướng tới sự phát triển bền vững?
Xuất phát từ những vấn đề cấp thiết nêu trên, tác giả đã lựa chọn nghiên cứu vấn đề: “Phát triển nông nghiệp Việt Nam theo hướng kinh tế xanh” làm đề tài luận án tiến sĩ kinh tế, với hy vọng rằng kết quả nghiên cứu của luận án không chỉ đóng góp về mặt lý luận mà còn có ý nghĩa thực tiễn rất lớn trong việc phát triển nông nghiệp Việt Nam theo hướng kinh tế xanh trong giai đoạn hiện nay.
