Luận án tiến sĩ chuyên ngành Luật Hiến pháp và Luật Hành chính
Tên luận án: Kiểm soát quyền lực tư pháp trong Nhà nước pháp luật quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam
Tính cấp thiết của đề tài
Tư tưởng phân quyền được các nhà triết học đặt ra từ thời La Mã cổ đại và phát triển hoàn thiện ở thời kỳ Khai sáng với sự ra đời của thuyết tam quyền phân lập.
Nội dung cốt lõi của học thuyết này cho rằng, QLNN luôn có xu hướng tự mở rộng, tự tăng cường vai trò của mình, dần dần xuất hiện xu thế lạm quyền, chuyên quyền trong việc thực thi QLNN. Do vậy, để đảm bảo các quyền tự do cơ bản của công dân được thực thi, ngăn ngừa hành vi lạm quyền của các chủ thể nắm giữ quyền lực, cần phải thiết lập cơ chế nhằm giới hạn quyền lực của các cơ quan nhà nước. Theo đó, thuyết tam quyền phân lập đề cao phương án giới hạn quyền lực của các nhánh quyền lực bằng công cụ pháp lý thông qua việc phân chia thành các nhánh lập pháp, hành pháp và tư pháp, làm cho các nhánh quyền lực này chỉ được phép hoạt động trong phạm vi quy định của pháp luật. Trên thực tế, sự phân chia này không chỉ nhằm chuyên môn hoá các quyền mà còn tạo ra cơ chế giám sát, chế ước lẫn nhau giữa các nhánh quyền lực, tạo nên sự cân bằng về quyền lực giữa các cơ quan công quyền.
Trải qua các thời kỳ lịch sử, mặc dù còn những hạn chế nhất định nhưng tinh thần của học thuyết tam quyền phân lập về sự phân công và KSQL vẫn được các quốc gia theo các thể chế chính trị khác nhau kế thừa và phát triển.
Ở Việt Nam, cơ chế kiểm soát giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp được đặt ra trực tiếp và cụ thể trong Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (Bổ sung, phát triển năm 2011). Cương lĩnh khẳng định: “Nhà nước ta là Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân. Tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân mà nền tảng là liên minh giữa giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức, do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo. Quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công, phối hợp và kiểm soát giữa các cơ quan trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp”.
