MỞ ĐẦU
1. Sự cần thiết thực hiện đề tài
Cà phê là một trong những mặt hàng nông sản xuất khẩu chủ lực của Việt Nam. Năm 2010 nước ta đã xuất khẩu đạt kim ngạch xấp xỉ 1,8 tỷ USD, năm 2011 dự kiến xuất khẩu 1,3 triệu tấn và đạt kim ngạch 3 tỷ USD [36].
Theo đánh giá của các chuyên gia của ngành cà phê Việt Nam và Cục Trồng trọt (Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn): kim ngạch xuất khẩu cà phê của Việt Nam mặc dù tăng về số lượng, song vấn đề chất lượng chưa thật đảm bảo để cạnh tranh trên thị trường thế giới. Tính đến tháng 3/2007 trong tổng số cà phê bị thải loại trên thế giới do không đảm bảo chất lượng, thì có tới 88 % cà phê bị thải loại là có nguồn gốc từ Việt Nam. Đây là vấn đề cần phải được quan tâm trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế.
Việt Nam đã thành công trong vấn đề tăng năng suất và sản lượng cà phê nhưng về mặt chất lượng lại chưa đáp ứng được yêu cầu của thị trường thế giới. Các điều tra của Viện Khoa học Kỹ thuật Nông Lâm nghiệp Tây Nguyên cho thấy: một trong những nguyên nhân quan trọng ảnh hưởng đến chất lượng cà phê nhân khi xuất khẩu là nằm ở khâu thu hái và sơ chế.
Tại Tây Nguyên, các kết quả điều tra cho thấy: có đến 15,5 % nông hộ chỉ thu hoạch cà phê 1 lần duy nhất với tỷ lệ quả xanh rất cao, mà nguyên nhân chủ yếu là do công tác bảo vệ gặp nhiều khó khăn vì diện tích cà phê của nông hộ thường xa nơi cư trú và không đảm bảo về an ninh, thường xuyên xảy ra mất trộm. Phần lớn nông hộ thu hoạch cà phê 2 đợt: Một đợt thu bói vào đầu vụ và 1 đợt thu hái đồng loạt khi tỷ lệ quả chín tương đối (thông thường chỉ đạt 40-50%). Nghiên cứu trên toàn vùng Tây Nguyên cũng chỉ ra rằng có 12,5 % nông hộ được điều tra thu hoạch đạt tỷ lệ quả chín > 71 %; 45,7 % nông hộ thu hoạch có tỷ lệ quả chín < 50% và 41,8% hộ nông dân thu hoạch có tỷ lệ quả chín từ 51 70% [1].
Với 76.584ha cà phê [11], Gia Lai là một trong những vùng trọng điểm sản xuất cà phê vối tại Tây Nguyên (chỉ đứng sau Đăk Lăk và Lâm Đồng), với năng suất trung bình đạt khoảng 2 tấn nhân/ha, giống trồng chủ yếu là giống thực sinh (đây là yếu tố hạn chế đến hiệu quả đầu tư và thâm canh cho người trồng cà phê trên toàn tỉnh), cùng với sự tăng trưởng của ngành cà phê là sự phát triển tự phát trong việc mở rộng diện tích. Người trồng cà phê đã tiến hành mở rộng diện tích trồng mà không chú ý đến các yêu cầu về kỹ thuật như giống, đất đai, phân bón…. Điều này đã dẫn đến một hậu quả tất yếu là: đa số các vườn cà phê sinh trưởng và phát triển không đồng đều trên cả hai phương diện năng suất và chất lượng. Năng suất vườn cà phê không có sự đồng đều qua các năm, kích cở hạt bé, trọng lượng tươi/nhân cao…; Thêm vào đó đã thấy có sự bùng nổ của nhiều loại dịch bệnh gây hại cây cà phê. Về thu hái: theo đánh giá của Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Gia Lai: tỷ lệ nông dân thu hái cà phê quả xanh chiếm khoảng 80 % (số hộ này thu hái có khi tới 80- 90% quả cà phê xanh).
Hàng năm cứ từ khoảng tháng 11 đến tháng 12 là hầu hết các vùng chuyên canh cà phê ở Tây Nguyên bước vào vụ thu hoạch, việc nghiên cứu các biện pháp kỹ thuật nhằm kích thích quả chín đều, đồng loạt trong thời gian ngắn mà không làm ảnh hưởng xấu đến phẩm chất của hạt cà phê, không những tạo được giá trị của hạt cà phê thương phẩm mà còn tiết kiệm được rất nhiều chi phí bảo vệ vườn cây, chi phí thu hái cho người nông dân và các Công ty, Nông trường …
Hiện nay các nghiên cứu về dùng chất điều hòa sinh trưởng kích thích cho quả cà phê vối chín tập trung mới dừng lại ở những nghiên cứu ban đầu, do đó cũng chưa có số liệu hay kết luận cụ thể nào về vấn đề này được đưa ra nhằm khuyến cáo áp dụng hay không. Vì vậy, cần có nhiều hơn nữa các đề tài, các công trình nghiên cứu chuyên sâu vào vấn đề cải thiện chất lượng hạt cà phê, trong đó việc nghiên cứu kích thích quả cà phê chín đồng loạt cũng là một hướng giải pháp đáng quan tâm.
Hơn nữa, số lượng, chi phí nhân công cho thu hoạch ngày càng chiếm tỷ trọng lớn trong cơ cấu giá thành và nguồn nhân công phục vụ cho công tác thu hái thiếu hụt ngày càng trâm trọng. Do đó, cần phải gây chín tập trung để cơ giới hóa thu hoạch hoặc nâng cao năng suất thu hoạch bằng tay.
Chính vì những lí do trên, chúng tôi đi vào nghiên cứu vấn đề này với đề tài:
“Ứng dụng chất điều hòa sinh trưởng góp phần làm quả cà phê vối chín tập trung tại Gia Lai”.
2. Mục tiêu của đề tài
– Đánh giá hiện trạng sản xuất cà phê vối của tỉnh Gia Lai, qua đó đề xuất những giải pháp về quản lý, chỉ đạo nhằm không ngừng nâng cao năng suất, chất lượng và góp phần tăng tính bền vững trong sản xuất cà phê vối.
Tìm biện pháp gây chín quả cà phê bằng Ethrel góp phần nâng cao khả năng cạnh tranh của hạt cà phê trên thị trường thế giới nhưng không làm ảnh hưởng đến chất lượng hạt cà phê nhân thành phẩm và các quá trình sinh lý cũng như không làm rụng lá cây cà phê (hoặc lá rụng ở tỷ lệ cho phép, không làm ảnh hưởng đến sinh trưởng và năng suất các vụ sau).
Góp phần giải quyết tình hình khan hiếm lao động trong mùa thu hoạch hiện nay, giảm giá thành sản phẩm do giảm được số lần thu hoạch và số lượng nhân công khi thu hái.
3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
* Về khoa học
Cung cấp những luận cứ khoa học về ảnh hưởng của các chất điều hòa sinh trưởng thực vật đến quá trình chín của quả cà phê vối.
Cung cấp những nghiên cứu và kết quả về sử dụng chất điều hòa sinh trưởng thực vật (Phytohormone) làm quả cà phê vối chín tập trung.
* Về thực tiễn
– Xác định được nồng độ và thời điểm thích hợp phun Ethrel, Auxin kích thích quả cà phê chín tập trung.
Xây dựng được tài liệu hướng dẫn ứng dụng các Hormone thực vật tác động đến quá trình chín của quả cà phê.
Giảm được số lần thu hoạch qua đó giảm số lượng nhân công, góp phần giải quyết tình trạng khan hiếm nhân công trong mùa thu hoạch (tháng 11- tháng 12 hàng năm) và giữ gìn an ninh trật tự trên địa bàn.
Có những khuyến cáo đến các cơ quan, ban ngành trên địa bàn tỉnh Gia Lai để đề ra những chính sách, hướng dẫn… phù hợp giúp ngành cà phê của tỉnh phát triển bền vững hơn trong thời gian đến.
4. Giới hạn của Đề tài
Đề tài chỉ tập trung nghiên cứu ảnh hưởng của các chất điều hòa sinh trưởng (Ethrel, a- NAA) đến quá trình chín tập trung của quả cà phê vối, nên xin được phép không đề cập đến các nguyên nhân khác như giống, kỹ thuật canh tác, điều kiện khí hậu thời tiết, đất đai,… nhất là liều lượng và thời điểm tưới lần đầu.
Đề tài chỉ mới thực hiện cho 1 vùng trồng cà phê vối, nhưng có thể nhân rộng cho nhiều vùng trồng cà phê ở Gia Lai.
