Luận án tiến sĩ chuyên ngành
Tên luận án:
Tính cấp thiết của đề tài
Khái niệm quyền được thông tin xuất hiện lần đầu tiên vào năm 1776 tại Thụy Điển trong Luật về tự do báo chí. Đây là đạo luật đầu tiên trên thế giới quy định về QTCTT. Đạo luật này một mặt cho phép công dân quyền tự do ngôn luận, mặt khác công nhận cho công dân có quyền được “tiếp cận tài liệu công” [95]. Thế kỷ 20 sau đại chiến thế giới lần thứ 2, Liên hiệp quốc được thành lập và sự ra đời của Bản Tuyên ngôn toàn thế giới về nhân quyền năm 1948; Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính trị 1966; Công ước quốc tế về các quyền kinh tế, văn hoá và xã hội 1966 thì QTCTT mới được thế giới thừa nhận rộng rãi. Đặc biệt vào những năm cuối cùng của thế kỷ 20 và những năm đầu thế kỷ 21, một cuộc cách mạng về quyền tự do thông tin đã bùng nổ. Nếu năm 1990 chỉ có 13 nước ban hành Luật tự do thông tin/tiếp cận thông tin thì đến nay đã có 103 nước ban hành luật này.
Với chủ trương hội nhập sâu, rộng vào môi trường quốc tế, Việt Nam đã trở thành thành viên của Liên hợp quốc và đã phê chuẩn Công ước quốc tế về các quyền dân sự, chính trị (ICCPR, 1966). Nhằm nội luật hóa quy định của các văn kiện trên về QTCTT, nhiều chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước đã thể hiện khá rõ tình thần của quyền này. Cương lĩnh xây dựng đất nước thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội được thông qua tại Đại hội VII năm 1991 đã khẳng định: “bảo đảm quyền được thông tin… của công dân” [33]. Lần đầu tiên Hiến pháp Việt Nam ghi nhận: “Công dân có quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí, có quyền được thông tin… theo quy định của pháp luật” [59]. Cụ thể hoá quy định của Hiến pháp, nhiều văn bản pháp luật đã được ban hành trong đó có các quy định về quyền được thông tin và trách nhiệm của các cơ quan nhà nước trong việc cung cấp thông tin do cơ quan nhà nước đang nắm giữ như: Luật Ngân sách nhà nước, Luật Kiểm toán nhà nước, Luật Nhà ở, Luật Báo chí; Pháp lệnh Bảo vệ bí mật nhà nước, Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật của HĐND, UBND, Luật Phòng, chống tham nhũng… Thông qua việc ban hành các văn bản, nhà nước ta luôn quan tâm đến quyền được thông tin của người dân nhằm thực hiện chủ trương “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra” trong quá trình xây dựng nhà nước pháp quyền. Hiến pháp năm 2013 tiếp tục kế thừa tư tưởng, chủ trương của nhà nước ta về QTCTT: “Công dân có quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí, tiếp cận thông tin… Việc thực hiện các quyền này do pháp luật quy định”.
